Boz ayı (Ursus arctos)

Boz ayı (Ursus arctos)

Boz ayı (Ursus arctos), ayıgiller (Ursidae) familyasından Türkiye, Kıbrıs, Balkanlar, Sibirya, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika’da yaşayan bir ayı türü.

Batılı dillerde kahverengi ayı olarak bilinen Ursus arctos'a, Türkiye'deki boz ayı bireyleri biraz daha açık renk olduğu için "toprak rengi" anlamında boz ayı denir.

Boz ayı, yaşayan en büyük etçillerden biridir. Baştan kuyruk sokumuna kadar uzunlukları 1 ile 2,8 m arasında değişiklik gösterir. Kuyrukları 6,5 - 21 cm civarındadır. Omuz hizasında yükseklikleri 0,9 - 1,5 m arasındadır. Arka ayakları üzerinde oturduklarında boyları 2,43 m olabilir. Ağırlıkları 80 - 600 kg arasında değişim gösterebilir. Ortalama bir erkek, yine ortalama bir dişiden 8 - 10 % daha büyük olabilir. Ursus arctos türünün en büyük bireyleri Alaska’nın güney kesimlerinde ve çevre adalarda yaşarlar. Bu bölgelerde erkekler 389, dişiler ise 207 kg olabildiği gibi, 780 kg ağırlığa erişebilen devasa ayılar da bulunur. Alaska boz ayısı (Kodiak - Ursus arctos middendorffi) en büyük boz ayı alt türüdür. Ağırlıkları bazın kesimlere doğru hızla düşebilmektedir. Güneybatı Yukon’da bireyler ortalama 140 kg’dır. Kürkleri genellikle koyu kahverengidir. Fakat krem renginden hemen hemen siyaha kadar geniş bir renk yelpazesine sahip olabilir. Türkiye’de genelde “Boz ayı” adıyla anılır. Sebebi Türkiye’deki ayıların renginin boza, yani kahverengi ve grinin karışımına yakın olmasıdır. Bireyler Rocky Dağları’nda sırtları boyunca daha uzun kürke sahiptirler. Dağların buzlu eteklerinde yaşayan ayılar, kırlaşmış (grizzly) bir renge sahiptirler. “Grizzly” adı buradan gelmektedir. Boz ayılar son derece güçlüdürler ve büyük bir dayanıklılığa sahiptirler. Bir sığırı tek bir darbede öldürebilirler. Bir at kadar hızlı koşabilir, Olimpik bir yüzücü kadar iyi yüzebilir, bir Kanada geyiğini yokuş yukarıya sürükleyebilirler.


Yayılışı ve Yerel Adlar
İç Anadolu, Akdeniz ve Ege bölgesinin bazı illeri, Trakya bölgesi ve Suriye sınıran yakın alanların bir kısmı hariç birçok ilimizde bulunur. Ankara, Artvin, Muğla, Çanakkale, Ağrı, Van, Hakkari, Sivas, Kahramanmaraş, Erzurum, Konya, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Bolu, Konya, Siirt bunlardan bazılarıdır.

Beslenme
Boz ayının besin aralığı çok geniştir ancak genelde otçul diyeti seçerler. Büyük memelilerden, küçük memelilere, kuş yumurtalarından böcek ve larvalarına, bitki köklerinden meyvelere kadar çok farklı besinleri tüketebilirler. İlkbaharda zor iklim koşullarında arı kovanlarındaki bal ve larvalar ile yonca tarlalarından, yazın bahçelerdeki meyveler ve tarladaki ürünler ile ve kimi zaman da evcil hayvanlar ile beslenebilirler. Meyve veya sebzelerin en iyi, vitaminli ve proteinli olduğu olgun zamanını beklerler, eğer meyvelerin olgunlaşmadığını görürse aynı yere bir iki hafta içinde yeniden gelir. Yaşam alanları ÇBDK, yaban keçisi, yaban domuzu, karaca, sansar, tilki, kurt vb. hayvanlar ile örtüşebilir. Kurt ve yaban domuzu ile aralarında bir rekabet vardır. Yaban domuzu yavruları ile beslenebilirler. Kurtlardan ilk baharda ve kışın çekinirler.

Göçü

Herhangi bir göç davranışı sergilemez ancak anneden ayrılan yeni yavrular kendilerine uygun alanlar bulmak için uzun mesafeler gidebilirler.

Popülasyonu
Türkiye de yaşayan en büyük memeli hayvan olan boz ayı, yasadışı avlama, tuzakla yakalama ya da zehirleme yoluyla öldürülmektedir. Yaşam alanları da madencilik, yol yapımı, HES inşaatları ve orman kesimi faaliyetleri nedeniyle küçülmektedir. Ayı popülasyonu Türkiye’nin güneyinde yok olacak kadar azalmasına rağmen Doğu Karadeniz bölgesi halen iyi durumda popülasyonlar barındırmaktadır. Ancak son zamanlarda birçok ilimiz insan-ayı çatışmasının odağı haline gelmiştir.

Türkiye popülasyonu tam olarak bilinmemektedir ancak yaptığımız tahminler sayısının 3000-5000 arasında olabileceğini göstermektedir.

Türkiye Cumhuriyeti tarafından bozayının korunmasına yönelik imzalanmış uluslararası antlaşmalar:

• IUCN 2000 Kırmızı liste: Küresel anlamda tehdit altında değil
• CITES: EK- II
• Bern konvansiyonu: EK- II
• Avrupa Birliği Habitat direktifleri: EK II ve IV


Davranışları
Ormanın en büyük canlısı olmasına ve çarpıcı cüssesine rağmen oldukça ürkek ve korkak canlıdır. İnsanlar ile karşı karşıya gelmemeye çalışır. Ani karşılaşmalarada ve ürktüğünde en yakındaki gizlenebilecek yere kaçmaya çalışır hiç durmadan gözden kayblouncaya kadar koşabilir. Arada ne kadar uzaklaştığını anlamak ve kendini güvene almak için durup, geri dönüp bakar ve koşmaya devam eder.

Ayılar birbirlerine karşı önleyici davranışları ağaçların gövdesini kemirerek, sırtlarını kaşıyıp tüy bırakarak veya pençe izlerini bırakarak gösterirler. Birbirlerinin büyüklüklerini buradaki izlerin büyüklüğünden anlayabilirler. Yavru ayılar daima erkek ayılar tarafından öldürme riski olduğundan dişiler diğer ayılara karşı tedbirli ve sinirlidir. Ayılar çok iyi bir hafızaya sahiptirler ve kolayca öğrenebilirler. Boz ayılar daima yalnız tek yaşayan hayvanlar olarak bilinir ancak gezdikleri alanlar örtüşebilir.



Yerel Adlar
Karadeniz yöresinde Datvi (Gürcüce ayı) de denir. Yavrularına "palak" denir. Genel olarak ayı diye adlandırılır.

Ses-Ötüşü
Oldukça horultu bir hayvan olabilir, karşılaşmalarda böğürebilir veya kükreyebilir. Yavrularını tiz bir ses ile çağırır.